Ook eerder in de historie schreef men over sociaal gedrag, dit is niet iets dat pas recent met social media is opgekomen. Wel kunnen juist nu oude werken ook weer voor inspiratie zorgen. Daarom een serie die, hoewel vaak te kort van stof om een heel oeuvre recht te doen, probeert een inzicht te geven in bestaande literatuur.Deze keer kijken we naar een gedeelte van het werk van Erving Goffman. Om een beeld te krijgen van zijn theorieën kijken we naar de verschillende ‘geheimen’ die Goffman onderscheidt, voorkomend uit zijn werk ‘The Presentation of Self in Everyday Life’.
Als je de vorige delen ook hebt gelezen zul je bij het woord self misschien denken aan Mead. Dit is niet zo gek want, hoewel hij die noemer zelf uit de weg ging, Goffman wordt gezien als een van de belangrijkste ‘symbolisch interactionistische’ sociologen; dit is dus dezelfde ‘school’ als waar Mead ook toe behoorde. Dit wil dus ook zeggen dat hij zich ook bezig houdt met hoe mensen zich gedragen ten opzichte van de wereld in termen van de betekenis die zij die wereld toekennen.
Dramaturgie en Self
Net als Mead kijkt Goffman dus naar de waarde die mensen ergens aan toekennen. Een waarde die wordt bepaald door sociale interactie en interpretatie. Vervolgens nemen mensen dan een bepaalde pose aan ten opzichte van de situatie waarin ze zich bevinden. Mead beschreef onder andere hoe iemand zichzelf ziet in een sociale situatie aan de hand van de reacties van anderen. Dat hoe we ons gedragen zo per sociale situatie kan verschillen beschrijft Goffman vervolgens in zijn werk ‘The Presentation of Self in Everyday Life’. Hier presenteert hij het idee van een dramaturgie: de wereld gezien als een toneelvoorstelling. Zo’n voorstelling bestaat niet alleen uit de acteurs op het podium, maar ook uit het publiek, de kaartjes verkoper, de obers: allemaal verschillende rollen op één groot ‘podium’. Zo wil hij duidelijk maken dat we op verschillende podia, in verschillende sociale situaties, dus andere rollen kunnen hebben. De ene keer toeschouwer, de andere keer acteur.
Geheimen
Het opdelen van het leven in rollen is voor een verdere analyse van sociale interactie erg geschikt. Je hoeft dan misschien ook niet erg ver te kijken om te zien hoe iemand in een bepaalde rol een andere invloed in een community heeft dan iemand in een andere rol. Denk alleen al een de community managers en de -leden! Dit maakt ook direct duidelijk dat er bepaalde verborgenheden aanwezig zijn. Een community manager wordt vaak geacht enigszins participerend te werk te gaan, maar heeft natuurlijk ook een aparte, eigen agenda. Het voert te ver om dit misleidend te noemen en daar gaat het nu ook niet precies om, de bekende zegswijze ‘een publieke geheim’, geeft al aan dat geheimen ook gewoon gebruikt worden om een bepaalde rol te kunnen aanhouden.
In zijn werk onderscheidt Goffman vijf typen geheimen, die hij beschrijft als geheimen van een ‘team’, om aan te geven dat bij onthulling een bepaald type rol in gevaar kan komen. Als eerste zijn er de donkere of ‘diepe’ geheimen: die geheimen die bij onthulling het beeld naar buiten toe van een team in gevaar kunnen brengen. Dan zijn er de strategische geheimen, deze houden precies datgene in waar het woord strategisch op duidt: de strategische plannen van een team die geheim moeten blijven omdat anders anderen zich er aan aanpassen. (Een leger heeft bijvoorbeeld strategische geheimen. Ten derde zijn er dan nog de exclusieve of exclusiviteit geheimen die de geheimen omschrijven die een groep heeft waardoor ze zich meer een eenheid voelen. Een strategisch- of donker geheim doet het natuurlijk heel goed als exclusief geheim, maar het is niet altijd zo’n combinatie. In een bedrijfsorganisatie kan het ook om bepaalde procedures zijn, die an sich minder belangrijk zijn dan dat ze, inderdaad, een bepaalde procedure en eenheid institutionaliseren.
Geheimen worden verder nog opgedeeld wanneer een ander team op de hoogte komt van de geheimen. In een overzicht ziet dat er ongeveer zo uit:
Aan de rechterkant zien we dus nog een tweetal geheimen: de toevertrouwde en de vrije geheimen. De toevertrouwde geheimen heeft iemand in de ene rol te horen gekregen van iemand in een andere rol, hij kan ze natuurlijk naar buiten brengen maar hiermee zou hij zijn eigen rol in gevaar brengen. Toevertrouwde geheimen spelen dus met name wanneer de ene rol een element van betrouwbaarheid nodig heeft; een vertrouwenspersoon kan geheimen naar buiten brengen maar verspeelt hiermee waarschijnlijk de kansen deze rol nog verder op zicht te nemen. Bij vrije geheimen speelt dit juist niet: iemand is iets te weten gekomen en zou dit naar hartenlust kunnen doorvertellen. Het is belangrijk in te zien dat er bij deze vijf rollen geen strikt onderscheid is, een strategisch geheim kan tevens toevertrouwd zijn.
Geheimen en rollen
Waarom hebben we nu gekeken naar die verschillende geheimen, waarom is dit belangrijk? Nu hoeven we niet een heel zware lading te geven aan het woord ‘geheim’. Zoals we gezien hebben bij de donkere geheimen kan de onthulling van een geheim een rol in gevaar brengen, in andere gevallen zal de rol veranderen. Door deze geheimen verder uit te werken naar bepaalde rollen in een community kunnen we gedrag beter begrijpen. Sommigen zullen er baat bij hebben een bepaald geheim te bewaren, anderen houden alleen gezamenlijk geheimen in stand om een soort groepsgevoel in stand te houden. Zeker deze laatste is een relatief onschuldige, begrijpelijke vorm, die we eigenlijk in elke sociale structuur terug kunnen vinden. En dus zullen we op zijn minst moeten onderkennen dat ze er zijn, rollen beïnvloeden en daarmee onze perceptie van de gemeenschap kleuren.
De serie
Dit is het vijfde deel van een serie over klassieke werken en hoe deze ook voor nieuwe media tot inzichten kunnen leiden. De vorige delen:
Talcott Parsons: ‘The Social System’ – het AGIL model
Émile Durkheim: ‘Suicide’ (2) – sociale feiten
Émile Durkheim: ‘Suicide’ (1) – kopieergedrag
George Herbert Mead: ‘Mind, Self & Society’